Monday, June 3, 2013

حەپسە خانی نەقیب

كورد په‌روه‌ر و خێرخواز و خه‌مخۆری ئافره‌تانی كوردستان، حه‌پسه‌خانی کچی مه‌عرووفی به‌رزنجی نه‌وه‌ی كاك ئه‌حمه‌دی شێخ و ئامۆزای شێخ مه‌حموودی مه‌لیكی كوردستان و هاوسه‌ری شێخ قادری حه‌فید و ناسراو به "حه‌پسه‌خانی نه‌قیب"، له ساڵی 1891دا له شاری سلێمانی هاتۆته دنیاوه.

حه‌پسه‌خان له‌و بنه‌ماڵه‌ گه‌وره ئایین و زانست په‌روه‌ره خزمه‌تگوزاره‌ی كورد په‌روه‌رده بووه و بووه‌ته یه‌كێك له ئافره‌ته هه‌ره به‌ناوبانگه‌كانی كوردستان، چونكه ژنێكی به‌خشنده‌ی چاوتێر و خێرخواز بووه و گه‌لێك زمان شیرین و ده‌روون پاك بووه، دیوه‌خانه‌كه‌ی هه‌رده‌م پڕ له ئافره‌تی شاری سلێمانی و ده‌ورو به‌ری بووه و هه‌ر ئافره‌تێك تووشی كێشه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی یا دارایی بووبێ و زۆریی لێكرابێ، په‌نای بردۆته به‌ر حه‌پسه‌خان و ئه‌ویش به‌دڵێكی فراوانه‌وه له كێشه‌كه‌ی كۆڵیوه‌ته‌وه بۆی چاره‌سه‌ر كردووه و زۆر جاریش یارمه‌تییه‌كی باشی دارایی ئه‌و جۆره ئافره‌تانه‌ی داوه، تاوای لێهاتوه نه‌ك هه‌ر له ناو ئافره‌تاندا ڕۆڵ و نرخی كۆمه‌ڵایه‌تی خۆی هه‌بێت، به‌ڵكو له ناو هه‌موو خه‌ڵكی كوردستاندا ڕێزو پایه‌یه‌كی تایبه‌تی بووه و له‌و كاته‌ی كه ماڵ و دیوه‌خانه‌كه‌ی حه‌پسه‌خان بوو بووه قوتابخانه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی كورد و ئافره‌تان لێیه‌وه فێری ڕه‌وشتی به‌رزی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌بوون، له هه‌مان كاتیشدا مه‌ڵبه‌ندێكی به‌رزی نیشتمانپه‌روه‌ریش بوو، ئافره‌تان له‌و مه‌ڵبه‌نده كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ی ئه‌و شێره‌ژنه كورده، هه‌ستی كوردایه‌تییان ده‌رورووژا و بیری ڕامیاریان له‌لا په‌روه‌رده ده‌بوو.

له‌وكاته‌ی كه له كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌ی ئافره‌تاندا باسی جلوبه‌رگی ئاڵ و واڵای ژنان و باسی ئه‌م و ئه‌و ده‌كرا، ده‌بینرا له كۆڕ و دیوه‌خانی حه‌پسه‌خاندا هه‌رباسی ڕه‌وشت پاكی و كورد په‌روه‌ریی و مافی نه‌ته‌وایه‌تی كورد و ئازادیی خاكی كوردستان ده‌كرا.

ئه‌م ئافره‌ته تێكۆشه‌ره كوردپه‌روه‌ره‌ دڵسۆزی كوردستان، له ساڵی 1930دا نامه‌یه‌كی ڕامیاری مێژووی بۆ ڕێكخراوی "كۆمه‌ڵه‌ی نه‌ته‌وه‌كان" له "جنێف" نووسی و به‌ ڕاشكاوی داوای مافی چاره‌نووسی كوردی كرد له‌سه‌ر خاكی كوردستان و ئه‌و داوا كارییه‌ ئه‌و ئافره‌ته مه‌زنه ده‌نگێكی باشی دایه‌وه، به‌ تایبه‌تی له‌وسه‌رده‌مه تاریكه‌ی كورد پێی تێده‌په‌ڕی.

كاتێكیش كه كۆماری دیموكراتیی كوردستان به سه‌رۆكایه‌تی پێشه‌وا قازیی محه‌مه‌د له 1946.01.22دا له مه‌هاباد دامه‌زرا، حه‌پسه‌خان به‌هه‌موو توانایه‌كی دارایی پشتگریی ئه‌و كۆماره‌ ئازیزه ساوایه‌ی كوردی كرد به‌رامبه‌ر به‌و هه‌ڵوێسته‌ی پێشه‌وا سوپاسنامه‌یه‌كی گه‌رمی بۆ نارد و ڕێزێكی زۆری لێنا.

حه‌پسه‌خان له بواری زانست و په‌روه‌ریی و بڵاوكردنه‌وه‌ی خوێنده‌واری له‌ناو ئافره‌تانی كورددا، ڕۆڵێكی باڵای بووه، بۆیه نه‌ك هه‌ر مایه‌ی شانازیی پێوه‌كردنی ژنانی كورد بووه، به‌ڵكو جێگه‌ی شانازی سه‌رجه‌م میلله‌تی كوردبووه، چونكه جگه له هه‌ڵوێستی چاكه خوازیی كۆمه‌ڵایه‌تی و خزمه‌تگوزاریی خه‌ڵك و یارمه‌تی دانی هه‌ژار و كورد په‌روه‌ریی پڕ له دڵسۆزی و ڕاستگۆیی، هه‌ڵوێستێكی به‌رزیشی بووه به‌رامبه‌ر به‌كردنه‌وه‌ی قوتابخانه‌ی ئافره‌تان بۆ له‌ناوبردنی نه‌خوێنده‌واریی كه ئه‌وساكه ده‌ردێكی كوشنده‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی نێو كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واریی بوو و له سه‌دا یه‌كی ئافره‌تانی كورد خوێنده‌وار نه‌بوون، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش خانوێ خۆی كرده قوتابخانه‌، تا ئافره‌تان ئێواران فێری خوێندن و نووسین ببن، ئه‌و قوتابخانه‌یه‌ش یه‌كه‌مین قوتابخانه‌ی ئافره‌تان بووه له شاری سلێمانی و له هه‌موو كوردستاندا.

ئه‌م ئافره‌ته مه‌زنه چاكه‌خوازه‌ی كورد له ته‌مه‌نی شه‌ست و دوو ساڵیدا له ڕۆژی چوارشه‌ممه‌ی ڕێككه‌وتی 12ی نیسانی 1953دا به نه‌خۆشی شێرپه‌نجه كۆچی دوایی كرد و كه‌لێنێكی گه‌وره‌ی له‌ناو ئافره‌تانی كوردستان به‌جێهێشت. 

ساتێك لەگەڵ میوەكاندا

ئەگەر ڕۆژێك بۆ چەند ساتێك لەگەڵ میوەكاندا بدوێین،هەست دەكەین ئەوانیش ناڕازین و گلەییان هەیە،لەدەست مرۆڤی دەست پیس هەراسان بووینە.
تەماتە دەڵێ‌:جاران من تامێكی مەیلەو مزرم هەبوو،لەهەموو شت هەرزانتر بووم،بۆیە لە هەموو ماڵێكدا هەبووم و خۆشیاندەویستم،زۆرجاریش لەبەر ڕوومەتی سوورم هەر بەخاوی دەیانخواردم...ئێستا هەر ڕۆژەی تەماتەی وڵاتێك دێنن و ڕەق و بێ‌ تام وتەنها دیكۆرە،منیشیان پێ‌ سووك كردووە..
شووتی دەفەرموێ‌: مرۆڤی ئەو زەمانە قەت تێر نابن،هێندە بێ‌ سەبرن لێناگەڕێن بەئارەزووی خۆم پێ‌ بگەم،ڕۆژێ‌ مەوادی كیمیاوی دەخەنە قنم و ڕۆژێ‌ حەبی دیكسۆنم دەدەنێ‌،هەتا زوو زەبەلاح بم بۆیە كە گەورەش دەبم،ڕەزام گران دەبێ‌ چونكە یەك قل تامم نیە..
پەتاتە لەملاوە هاواریەتی دەڵێ‌ : جاران یەكسەر دەكرامە چێشت و ژەمێكی باش خەڵكم تێر دەكرد،مرۆڤی ئێستا هەر ناشوكرن،دەمكەن بە چپس وەك چەرەس دەمقرتێنن،لەگەڵ هێلكەی ئامۆزام تێكم دەشێلن،دەمكەن بەكێك،سوورم دەكەنەوە دەمكەن بە كوببە،دەمخەنە درزی دۆڵمەوە،لەگەڵ گۆشتاو تێكەڵم دەكەن،دەمكەن بەشلە،هێشتا هەر پرتەو بۆڵەیان دێ‌...
پرتەقاڵی عاشقیش،دەڵێ‌ من جاران هەر بە ڕووتی جوان بووم و هەر بە ڤیتامین   سی  پێستی مرۆڤم وەك ڕوومەتم ئاڵ دەكرد،ئێستا بە فرت وفێڵ گەورەم دەكەن و بەرگی دەرەوەم لەناوەوە جوانترە،بۆیە زۆر جار هەر بۆ دیكۆر دامدەنێن..
كاڵەكیش لەلێدوانێكی دا دەفەرموێ‌ : من بەو بێ‌ ئاوییە،ئەم هەموو ئاوە خۆشە لە هەناوم دەبەخشم،خۆ ئەگەر پێویستم بە ئاو بوایە،ئەوا دەمێك بوو ئینقیرازم دەكرد..
لەولاترەوە هەرمێ‌ بە كزو ماتی هەڵكورمابوو،دیگووت پێشان ئێمە تام وقیمەتی خۆمان هەبوو،هەموو كەس نەیدەتوانی بمانكڕێ‌،ئێستا هەر ساڵەو نەوعە میوەیەكی عەنتیكە پەیدا دەبێ‌،كەس نازانێ‌ زەرەری هەیە یان زیان،مرۆڤیش هەر بەدیكۆرو تام هەڵدەخەڵەتێ‌...
خیاریش سەرباری نەهامەتیەكانی خۆی،دەردی دڵی ترۆزی ئامۆزای بەیان دەكاو پێی وایە مرۆڤ لەم چەند ساڵەی دواییدا،زۆر بێ‌ ڕەحمانە ترۆزی ئیهمال كردووە،پێشتر ئەویش ڕێزو حورمەتی خۆی هەبوو،لە كۆشك و سەر سفرەی ڕازاوە دەبینرا...
بەهەرحاڵ  ، زەمەنێكە تێیكەوتووین،هیچ دوور مەبینە وەك خەیاڵی زانستی،ڕۆژێك ئەو     میوە    بەتامانە بەرەیەكی یەكگرتوو پێك بهێنن و دژی مرۆڤ  مان  بگرن و یەك بەرهەمی خۆیان نەخەنە بازاڕەوەو بە    ئابڵوقەی میوە   مرۆڤی بێوەفاش لەنازو نیعمەتی خۆیان بێ‌ بەش بكەن..

دیكتاتۆره‌كان بۆچی رقیان له‌ كتێبه‌

من تێناگه‌م بۆ هه‌رچی دیكتاتۆر هه‌یه‌ له‌م سه‌ر ئه‌رزه‌ رقی له‌ كتێبه‌ ئایا كتێب ئه‌وه‌نده‌ مه‌ترسییه‌ بۆ سه‌ر كورسی دیكتاتۆره‌كان تا به‌رده‌وام نوسه‌ری كتێبه‌كان له‌ ژێر چاودیری دابن ئایا كتێب له‌ چه‌ك زۆر كاریگه‌ر تره‌ ،من یه‌ك شت ئه‌زانم كتێب به‌ته‌نیا دونیات لا جوان ناكا به‌ڵكو واتلێده‌كات یاخی بی وبه‌گژ هه‌موو زولم وجه‌ور وسته‌مێكدا یچیته‌وه‌ ،له‌وانه‌یه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ بێ كه‌ دیكتاتۆره‌كان به‌گشتی رقیان له‌ كتێب و كتێب نوسه‌كانه‌ بۆیه‌ هه‌موو كات یان هه‌ول ده‌ده‌ن داركاری كتێب نوسه‌كان بكه‌ن یا ئه‌گه‌ر رێكه‌وت بیانكوژن به‌لام له‌گه‌ل ئه‌وه‌ش ترسیان له‌ كتێب هه‌ر هه‌یه‌ وترسی كتێب نوسه‌ قه‌له‌م تیژه‌كانیان هه‌ر له‌ دله‌ ئه‌و كتێب نوسانه‌ی ده‌سته‌مۆ نابن و یاخین.  

ئازادى

مرۆڤ بەئازادی لەدایك دەبێت،بەڵام مەرج نیە بەئازادی بمرێ‌.
كۆیلایەتی وبەندەواری مرۆڤ هەمیشە پەیوەست نین بەتەنیا  بەهەل ومەرجە بابەتیەكانەوە زۆر جاریش دەشێ‌ مرۆڤ ببێتە كۆیلەی هەواوهەوەسەكانی خودی خۆی،وەدەشێ‌ بە پێچەوانەوە ببێ‌ بەكۆیلەی ترس ودڵە ڕاوكێ‌ و نائومێدی وگۆشە گیری.
ئازادی هەر بەتەنیا بەڕەهایی نوسین و ڕادەربڕین وقسەكردن و بەشداریكردنی سیاسی نیە،هەروەكو بەتەنیا ئازادی جەستەش نیە.
ئازادی وێردی سەرزمانی مرۆڤ بوەو دەبێ‌،بووە بەسرودو بەئاوات وئامانجی پیرۆزو بە هەزاران هەزار شیعرو ڕۆمانی بۆ نوسراوەو،لەپێناوی دا بەڕوبار خوێن ڕژاوە.
هەرزەكارێك پێی وایە،ئازادی یانی نەبوونی هیچ كۆسپ و تەگەرەیەك و ڕێگرێك لەبەردەم بەدیهێنانی خواستە خەیاڵاتی و جەستەییەكانی خۆی دا.
جیهادی یەك پێی وایە سڕینەوەی تەواوی ئاسەوارەكانی ئەو مرۆڤانەی كە وەكو ئەو نین،مافی ڕەهای خۆیەتی و بەمشێوەیە ئازادی هەردوو دونیا بۆ مرۆڤ بەدی دێنێ‌.
سیاسەتمەدارێك  لێرە بێ‌ یان لەولا یان لەولاتر : پێی وایە ، دروستكردنی هەل ومەرجی دەنگ دان بەهەڵبژاردنی یەكەم یان دووەم ، دابین كردنی ئازادی سیاسیە.
نەتەوەیەكی ژێر دەست تا ڕزگاری دەبێ‌ لەدەستی نەتەوە چەوسێنەرەكەی،بەهەزاران هەزار ڕۆڵەی نەتەوەكەی دەكاتە قوربانی ئەو ئازادی یە،بەڵام مەرج نیە دواجار بۆخۆشی هەموو ئازادی یەكان بدا بەڕۆڵەكانی نەتەوەكەی خۆی.
كەسێكی بڕوا دار پێی وایە هەموو ئازادی وخواستەكانی هەردوو دونیای مرۆڤ،لەدینەكەی ئەودایە 
شاعیرێك پێی وایە شكاندنی چوارچێوەیەكی شیعری باوو سواو ، ڕیزكردنی ووشە بەپێی خواستە خەیاڵی یەكانی خۆی و بەئاشكرا نوسین وخوێندنەوەیان ، داهێنانی ئازادی یە.
هەموو سیستەمێكی دەسەڵات،هەموو جۆرە دەسەڵاتەكانی دینی و دونیاییش،تەنانەت سیستەمەكانی هونەری و ئەدەبی و وەرزشی و......  هتد ، بەشێوەیەك لەشێوەكان چوارچێوەو قاڵب بەندی خۆیان هەیەو ئازادیەكانیش دەكەونە ناوئەو قاڵب و چوارچێوانەوە.
شكاندنی بازنەكان،ئازادی یە .!
دەرچوون لە داب ونەریتەباوەكان ئازادی یە .!
یاخی بوون ئازادی یە .!
هەڵاتن ئازادی یە.!
دواجار : ئازادی چەمكێكی ڕێژەیی پیرۆز كراوە،بەهاو  واتاكانی بەندە بەكات و سات و شوێن و هەل و مەرجی تاك وگروپ و كۆمەڵ و ....  تادەگاتە ئەودیوی سنورەكانی خەیاڵ و حەقیقەت و،دواجاریش واتاكانی مەرگ و ژیان.